Neopogańskie Zaduszki – Dziady, Vetrablot, Samhain lub Hallowe’en

Od lat dziewięćdziesiątych XX wieku spotykamy się z medialnymi działaniami  postulującymi zastępowanie tradycyjnego, polskiego Dnia Wszystkich Świętych amerykańskim Hallowe’en. Nowa moda nie wszędzie znajduje zwolenników i nie chodzi tutaj tylko o przedstawicieli katolicyzmu ale także wyznawców innych religii, szczególnie neopogańskich. 
 

Jedno z najstarszych świąt europejskich poświęcone zmarłym, przypada w noc z 31 października na 1 listopada.  W tradycji celtyckiej nazywane jest w zależności od regionu: Oíche Shamhna (Irlandia), Oidhche Shamhna (Szkocja) czy Oie Houney (w języku Manx). Wszystkie te nazwy oznaczają „Noc Samhain”. Samhain (wymowa: sauiń) tłumaczy się jako „koniec lata”. Według dawnych, celtyckich wierzeń, w noc tę duchy osób, które zmarły w trakcie minionego roku oraz te, które się jeszcze nie narodziły, zstępują na ziemię. Celtowie gasili wówczas wszelkie ogniska, kaganki i pochodnie. Ich domy miały sprawiać wrażenie zimnych i niegościnnych. Na zewnątrz wystawiano żywność dla duchów a ludzie ubierali się w stare, podarte ubrania i chodzili po wsiach udając brudnych włóczęgów. 

Papież Grzegorz III przeniósł uroczystość obchodów święta zmarłych męczenników Kościoła z 13 maja na 1 listopada. W 837 Grzegorz IV ustalił aby  1 listopada stał się odtąd dniem poświęconym pamięci nie tylko męczenników, ale wszystkich świętych Kościoła katolickiego. Tym sposobem 1 listopada stał się dniem celebrowania obchodzonych wcześniej świąt ku czci zmarłych. Pogańskie zwyczaje  przetrwały jednak w nieco modyfikowanej wersji kolejne stulecia. W Irlandii podczas Oíche Shamhna wykonywano maski z brukwi, buraków, rzepy i ziemniaków, które symbolizowały dusze zmarłych. Brytyjczycy  jako pierwsi  zastąpili dawne brukwie, wydrążonymi dyniami tworząc popularny obecnie symbol święta Hallowe’en znany jako „jack-o-lantern”. Irlandzcy emigranci w Stanach Zjednoczonych rozpropagowali dawny obyczaj, w wyniku czego Wigilia Wszystkich Świętych stała się z czasem komercyjnym świętem kojarzonym obecnie z duchami, czarownicami, wampirami, wilkołakami, mumiami i innymi demonicznymi istotami kultury masowej. 
 

Słowiańskie święto dziadów zawdzięcza swoją obecną popularność Adamowi Mickiewiczowi. Choć autor przedstawił w swoim dramacie wiele autorskich wizji, wiemy, że w przeddzień Wszystkich Świętych odbywały się potajemne spotkania ludności, których zasadniczym celem było nawiązanie kontaktu z duszami zmarłych i pozyskanie ich przychylności poprzez złożenie im ofiar.  Dziady świętowano zarówno na terenie dawnej Litwy, obecnej Białorusi, Ukrainy, a także Zachodniej Polski (Podlasie, Obwód smoleński, Auksztota). Obrzędy odbywały się pod świętymi drzewami na wzgórzach, wzniesieniach, w miejscach uważanych za święte (czasem rzeczywiście przy kaplicach, które często były budowane w miejscach wcześniejszego kultu pogańskiego), przy grobach przodków, na cmentarzyskach. Dusze goszczono miodem, kaszą i jajkami. Ważnym elementem święta był ogień – palono ogniska na rozstajach, aby zabłąkanym duszom oświetlić drogę.  Palono je także na mogiłach osób, które podejrzewano, że po śmierci stawały się upiorami, by uniemożliwić im wyjście. W tym dniu wspierano żebraków ofiarowując im dary w naturze, aby modlili się za zmarłych. Wystrzegano się wielu czynności, m.in. wylewania wody po myciu naczyń przez okno (by nie oblać zbłąkanej duszy), palenia w piecu (gdyż dusze mogły tamtędy wchodzić do domu). Do dzisiaj w niektórych regionach (wschodnia Polska, Białoruś, Ukraina, część Rosji) kultywowany jest zwyczaj wynoszenie jadła, w symbolicznych dwójniakach, na groby zmarłych.