Prognoza na marzec 2016

No właśnie. Gdzie tkwią korzenie polskiego dramatu, rozdarcia, wojny polsko-polskiej, politycznego, emocjonalnego, mentalnego podziału? W wielu różnych badaniach – zwłaszcza we wspomnianej już wcześniej Diagnozie społecznej – ujawniają się dość sprzeczne wyniki. Z jednej strony Polacy są zadowoleni ze swojej sytuacji, rodziny, z poziomu osobistego szczęścia. Z drugiej w tych badaniach ujawnia się coś zgoła przeciwnego. Prof. Czapiński bada od lat niezwykle ważny dla zdrowych relacji międzyludzkich wskaźnik tzw. kapitału społecznego, na który składa się zaufanie do innych ludzi, gotowość współpracy i współdziałania, zaufanie do urzędów i instytucji. W tychże badaniach poziom tegoż kapitału jest w Polsce jednym z najniższych w Europie. Problem ten jest obserwowany na bardzo wielu polach. Wspomina o nim psycholog i terapeuta Jacek Santorski, który doradza biznesowi – patrz artykuł w Gazecie Wyborczej. Zauważył on, że w polskich korporacjach mają miejsce wyjątkowo toksyczne, wyniszczające, destrukcyjne procesy wzajemnych relacji. Polska zawiść, nieufność, strach, a zarazem respekt przez hierarchią i władzą, skrajny indywidualizm, nieumiejętność działania grupowego, pomagania sobie, wspierania się, brak solidarności. Polski wyścig szczurów w korporacjach jest wyjątkowy na tle tego – w sumie dobrze znanego i opisywanego zjawiska. Nigdzie w nowoczesnym świecie nie dochodzi do takiego poziomu emocjonalnej przemocy, poniżania i rywalizacji. Coś, co w zachodniej organizacji nie przeszłoby zupełnie, u nas króluje w pełni: mobing, molestowanie, wasalne, niewolnicze relacje między kadrą zarządzającą a podwładnymi. Z drugiej strony polskie cwaniactwo: okradanie pracodawców, kombinowanie, niepłacenie podatków, lewe zwolnienia, symulowanie pracy i zaangażowania, plotkarstwo, donosicielstwo. Santorski obserwując nasze relacje w firmach odniósł się do głośnego, nominowanego do nagrody Nike eseju filozofa i psychologa Andrzeja Ledera „Prześniona rewolucja”. Kluczem do rozważań Ledera, Czapińskiego i Santorskiego jest tradycja polskiej kultury folwarcznej. Systemu, który odcisnął się w polskiej mentalności, duchowości i kulturze niebywale mocno i głęboko, gdyż jego dzieje to aż 500 lat! Historia, jaką znamy ze szkolnych lekcji, nijak się ma z realnym opisem tego, czym tak naprawdę był folwark, pańszczyzna, patriarchalny, hierarchiczny, feudalny system relacji społecznych. Oczywiście znamy ze szkolnych czytanek opowieści o ciężkiej dole chłopa, o szlachcie, o sarmatyzmie, o nieudanych powstaniach, utracie niepodległości, zaborach, o odzyskaniu niepodległości, komunizmie, wolnej Polsce po 1990 roku. Ale to niczego nas tak naprawdę nie uczy i niczego nie wyjaśnia. Opowieści o sielskiej rzeczywistości staropolskiej wsi, o szlachetnym ziemiaństwie, polskich hufcach, rycerstwie broniącym nas przed antychrześcijańskim nawałem, romantyczne mity o starożytnych Sarmatach, bohaterskiej walce herosów z zaborcami – możemy to włożyć między bajki. To mity, którymi się karmimy. Szlachecki folwark niewiele różnił się od plantacji bawełny w Karolinie Płd. w XIX wieku. Chłop był całkowicie zależny od swojego pana. Feudalny system przywiązywał chłopa do ziemi, każąc mu wykonywać iście niewolniczą pracę na rzecz swego suwerena. Przemoc, gwałt, niewolnicze relacje, związki i zależności były na porządku dziennym. Wychowani na patriotycznych czytankach, bohaterskich szarżach Kmicica i Skrzetuskiego, nie chcemy pamiętać, że ogromna część mieszkańców tej ziemi była zniewolona, wykorzystywana w bezwzględny sposób, upokarzana, maltretowana, molestowana i gwałcona (kobiety), a wcale nierzadko nawet zabijana. Relacja pan i jego niewolnik stała się główną osią polskiego dramatu. Błędem byłoby jednak zakładanie, że historia ta ma czarno-biały schemat, że są „źli” panowie i „dobrzy” chłopi. Relacja pan – niewolnik generuje szereg toksycznych dysfunkcyjnych, destrukcyjnych zachowań i ról.